Viêm màng não

Viêm màng não là tình trạng nhiễm trùng của màng não có khả năng đe dọa mạng sống (màng não là một màng mô chắc bao xung quanh não và tủy sống).

Nếu không được điều trị, viêm màng não có thể dẫn đến phù não và gây ra liệt vĩnh viễn, hôn mê và có thể tử vong.

Các tác nhân có thể là những vi trùng ở bệnh khác tấn công vào hệ thống màng não.

• Nhiễm trùng
• Vi khuẩn
• Siêu vi trùng (virus)
• Nấm
• Ký sinh trùng
• Lao
• Nguyên nhân không phải nhiễm trùng
• Ung thư
• Bệnh lý mạch máu collagen
• Phế cầu (Streptococcus pneumoniae) và não mô cầu (Neisseria meningitidis) là các nguyên nhân thông thường nhất của viêm màng não nhiễm khuẩn.

Khoảng 25% bệnh nhân bị viêm màng não có triệu chứng tiến triển trong vòng 24 giờ. Số còn lại thường phát bệnh trong vòng 1 đến 7 ngày. Thỉnh thoảng, một số người sử dụng kháng sinh để điều trị những bệnh nhiễm trùng khác, các triệu chứng này có thể tiến triển chậm và ít nặng nề hơn.

Những bệnh nhân viêm màng não do nấm (hầu hết những người này bị nhiễm HIV), triệu chứng có thể tiến triển trong vài tuần.

Những triệu chứng kinh điển:

• Nhức đầu.
• Cổ cứng.
• Sốt và ớn lạnh.
• Nôn.
• Sợ ánh sáng.
• Co giật (xảy ra ở 1/3 bệnh nhân viêm màng não).
• Các triệu chứng của viêm đường hô hấp trên (lạnh, xổ mũi, ắc xì, ho, đau họng).

Các triệu chứng không điển hình:

• Yếu khu trú hoặc giảm cảm giác hoặc vận động, đặc biệt ở mặt.
• Đau và sưng một hay nhiều khớp.
• Bị nổi ban trông như những vết bầm.

Mức độ dễ lây, mắc của các vi khuẩn này cao và việc chẩn đoán, điều trị đòi hỏi cũng phải rất cẩn trọng. Các bệnh viêm màng não trên do vi khuẩn nên việc sử dụng thuốc điều trị phải do chỉ định của bác sĩ.

Viêm màng não mô cầu có thể phòng được bằng vaccin phòng viêm màng não mô cầu. Hiện nay, ở Việt Nam có vaccin phòng viêm màng não mô cầu týp A và C. Vaccin phòng bệnh này được chỉ định tiêm cho trẻ từ 2 tuổi trở lên và cho người lớn có nguy cơ bị bệnh cao (người đang sống trong vùng có dịch xảy ra, những người đi du lịch tới các vùng đang có dịch...).

Do bệnh dễ gây thành dịch nhất là trong các nhà trẻ, gia đình, khu phố nên biện pháp phòng bệnh cần vệ sinh răng miệng, môi trường sạch sẽ, cách ly người bệnh. Khi có các biểu hiện của viêm màng não mô cầu cần đưa bệnh nhân đến ngay cơ sở y tế để khám và điều trị...

Đối với viêm màng não do phế cầu phải theo chỉ định của bác sĩ. Để phòng bệnh không nên uống rượu, điều trị tích cực các bệnh đái tháo đường, viêm tai giữa, viêm xoang, chấn thương hoặc vết thương sọ não... Riêng đối với bệnh viêm màng não do HiB, biện pháp ngừa bệnh tốt nhất là tiêm vaccin cho trẻ.

Hiện, trẻ dưới 1 tuổi được phòng bệnh do HiB bằng tiêm vaccin phối hợp phòng 5 bệnh: Bạch hầu, ho gà, uốn ván, viêm gan B và HiB vào tháng tuổi thứ 2, thứ 3 và thứ 4. Ngoài biện pháp tiêm vaccin để phòng bệnh, các bậc cha mẹ cần tăng cường vệ sinh cá nhân và môi trường sống.

Do đó, nếu bạn nghi ngờ mình hoặc người thân bị viêm màng não, hãy tìm kiếm sự hỗ trợ của các cơ sở y tế ngay lập tức. Nếu bạn không thể đưa được bệnh nhân đến bệnh viện được thì hãy gọi ngay cho xe cấp cứu.

Điều trị - tự chăm sóc tại nhà

• Chăm sóc cấp cứu ban đầu: Trong khi chuyển bệnh nhân đến bệnh viện hay chờ xe cấp cứu, cần thực hiện những bước sau:
• Cho bệnh nhân uống thuốc hạ sốt (acetaminophen).
• Đặt bệnh nhân nằm ở nơi ánh sáng dịu (hơi tối), yên tĩnh.
• Nếu bệnh nhân nôn, đặt bệnh nhân nằm nghiêng để tránh hít các chất nôn vào phổi.
• Chăm sóc tại nhà: Chỉ được thực hiện khi bệnh nhân bị viêm màng não do virus nhẹ, và chỉ có thể được chẩn đoán bằng chọc dò dịch não tủy.
• Nếu được chẩn đoán là viêm màng não do virus, có thể dùng các thuốc giảm đau đầu và hạ sốt. Thường là acetaminophen hoặc các thuốc giảm đau mạnh hơn. Kháng sinh không có ích trong viêm màng não do virus.Nếu bệnh nhân với chẩn đoán viêm màng não do virus được bác sĩ cho về nhà, cần phải được tái khám sau 1 hoặc 2 ngày.
• Khi bệnh nhân viêm màng não do virus được điều trị tại nhà, cần chú ý đến những dấu hiệu báo hiệu tình trạng bệnh nhân chuyển biến nặng hơn. Nếu có những dấu hiệu sau, cần đưa bệnh nhân đến bệnh viện ngay:
• Nôn nhiều hơn hoặc không kiểm soát được.
• Đau đầu hoặc sốt nặng hơn.
• Đột quỵ.
• Yếu hoặc tê tứ chi.
• Khó nói, khó nuốt hay khó đi lại.
• Lơ mơ hoặc ngủ nhiều quá mức.

Can thiệp y học

Việc quyết định xem có cần thiết phải nhập viện hay không đối với những bệnh nhân viêm màng não còn tùy thuộc vào nguyên nhân.

• Nếu viêm màng não do virus, việc điều trị thường đỡ nặng nề hơn và chủ yếu làm cải thiện các triệu chứng của bệnh nhân. Viêm màng não do virus thường được điều trị tại nhà với acetaminophen và các thuốc giảm đau khác. Kháng sinh không có tác dụng trong điều trị viêm màng não do virus.
• Ở trường hợp viêm màng não do vi trùng, thường bệnh nhân sẽ được nằm ở phòng chăm sóc đặc biệt để được theo dõi trong một khoảng thời gian dài hay ngắn tùy thuộc vào diễn tiến của bệnh. Chăm sóc một bệnh nhân viêm màng não do vi trùng thường bắt đầu với việc đảm bảo bệnh nhân được thở tốt và có huyết áp ổn định.
• Nếu chẩn đoán chưa chắc chắn, hoặc bệnh nhân mới được dùng kháng sinh, bệnh nhân sẽ được nhập viện để theo dõi và điều trị cho đến khi có chẩn đoán xác định. Và cần phải chọc dịch não tủy lại lần nữa sau 12-24 giờ để xác định lại.