Phù bạch huyết

Sưng phù bạch huyết thường xảy ra ở một đoạn chi như cánh tay hoặc cẳng chân, nhưng cũng có thể phù cả tứ chi, do sự tắc nghẽn trong hệ thống bạch huyết gây ra.

Phù bạch huyết có thể do bẩm sinh (tiên phát) hoặc mắc phải (thứ phát).

• Phù bạch huyết tiên phát là một bệnh di truyền chiếm khoảng 0,6% trên số trẻ sinh sống. Nguyên nhân do các mạch bạch huyết bị thiếu hoặc không hoạt động, tổn thương có thể ảnh hưởng tới tứ chi, các phần khác của cơ thể, kể cả các cơ quan nội tạng. Bệnh có thể xuất hiện ngay khi mới sinh, ở độ tuổi dậy thì hay khi đã trưởng thành.
• Phù bạch huyết thứ phát là phù bạch huyết gây ra bởi một bệnh khác. Thể bệnh này phổ biến cả ở trẻ nhỏ và người lớn. Bệnh có thể gây ra bởi một chấn thương, khi bị viêm nhiễm hay sau cuộc phẫu thuật làm ảnh hưởng đến dòng chảy của bạch huyết hoặc do phẫu thuật phải loại bỏ một hay nhiều hạch bạch huyết.

Hệ bạch huyết bao gồm bạch huyết, mạch bạch huyết, mô bạch huyết, hạch bạch huyết, lách và tuyến ức là một hệ thống rất quan trọng để giữ cho cơ thể khỏe mạnh. Lưu thông dịch bạch huyết giàu protein trong cơ thể, thu thập vi khuẩn, vi-rút và các sản phẩm chất thải. Hệ bạch huyết mang dịch và các chất có hại thông qua các mạch bạch huyết, dẫn đến các hạch bạch huyết. Các chất thải sau đó được lọc ra bởi tế bào lympho - các tế bào chống nhiễm trùng sống trong các hạch bạch huyết  - giúp làm sạch cơ thể.

Nguyên nhân gây phù bạch huyết tiên phát

Phù bạch huyết tiên phát là một bệnh di truyền hiếm gặp gây ra bởi các vấn đề với sự phát triển của các mạch bạch huyết trong cơ thể. Xảy ra thường xuyên nhất ở phụ nữ. Nguyên nhân cụ thể của phù bạch huyết tiên phát bao gồm:

• Bệnh Milroy (phù bạch huyết bẩm sinh): Đây là một rối loạn di truyền bắt đầu trong giai đoạn trứng và gây ra dị tật của các hạch bạch huyết, dẫn đến phù bạch huyết.
• Bệnh Meige: Điều này thường gây ra rối loạn di truyền phù bạch huyết ở trẻ em hoặc xung quanh tuổi dậy thì, mặc dù nó có thể xảy ra ở độ tuổi 20 hoặc đầu 30. Mạch bạch huyết hình thành mà không có các van giữ dịch bạch huyết gây ra chảy ngược khó khăn cho hoạt động đúng của dịch bạch huyết ở chân tay.
• Phù bạch huyết khởi phát muộn (phù bạch huyết buổi chiều): Thể bệnh này hiếm khi xảy ra và thường bắt đầu sau tuổi 35.

Nguyên nhân gây phù bạch huyết thứ phát

• Phẫu thuật có thể gây phù bạch huyết nếu loại bỏ hoặc cắt các hạch bạch huyết và mạch bạch huyết. Ví dụ, phẫu thuật điều trị bệnh ung thư vú có thể bao gồm việc cắt bỏ một hay nhiều hạch bạch huyết ở nách để tìm bằng chứng cho thấy ung thư đã lan rộng. Nếu còn lại các nút và mạch bạch huyết không thể bù đắp cho những phần đã được loại bỏ, có thể dẫn đến phù bạch huyết cánh tay.
• Tia xạ điều trị ung thư có thể gây ra sẹo và viêm hạch bạch huyết hoặc các mạch bạch huyết, hạn chế dòng chảy của dịch bạch huyết.Ung thư tế bào có thể gây phù bạch huyết. Ví dụ, một khối u đang phát triển gần một hạch bạch huyết hay mạch bạch huyết đủ lớn có thể gây cản trở dòng chảy của dịch bạch huyết.
• Nhiễm trùng có thể xâm nhập các mạch bạch huyết và các hạch bạch huyết, hạn chế dòng chảy của dịch bạch huyết và gây phù bạch huyết. Ký sinh trùng cũng có thể chặn các mạch bạch huyết. Phù bạch huyết liên quan đến nhiễm trùng thường gặp nhất ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới trên thế giới và có nhiều khả năng xảy ra ở các nước đang phát triển.

Phù bạch huyết triệu chứng bao gồm:

• Sưng một phần của cánh tay, chân hoặc toàn bộ cánh tay chân, bao gồm cả ngón tay hoặc ngón chân.
• Cảm giác nặng nề hoặc tức ở cánh tay, chân.
• Hạn chế cử động ở cánh tay hoặc chân.
• Đau hoặc khó chịu ở cánh tay hoặc chân.
• Thường xuyên nhiễm trùng ở chi bị ảnh hưởng.
• Da cứng và dày trên cánh tay hoặc chân.

Để giảm nguy cơ phù bạch huyết, cố gắng:

• Bảo vệ cánh tay hoặc chân: Tránh bất kỳ thương tích cho chi bị ảnh hưởng. Vết cắt, vết xước và vết bỏng rất dễ nhiễm trùng, có thể gây phù bạch huyết. Thận trọng khi sử dụng dao cạo râu, nên đeo găng tay khi lao động như làm vườn, nấu ăn... Hạn chế hoặc tránh các thủ thuật y tế như rút máu, tiêm hay châm cứu ở vùng chi bệnh.
• Sau khi điều trị ung thư, tránh hoạt động cường độ nặng với chi đó. Sớm tập thể dục và kéo dài được khuyến khích, nhưng tránh các hoạt động tích cực cho đến khi đã hồi phục sau phẫu thuật hoặc xạ trị.
• Tránh tác động nhiệt trên cánh tay hoặc chân: Không dùng đệm nóng, sưởi nóng, chườm nóng.
• Nâng cao cánh tay hoặc chân: Khi ngủ nên gác cao cánh tay hoặc chân bị bệnh.
• Tránh mặc quần áo bó chật và không đo huyết áp ở vùng tay, chân bị bệnh.
• Giữ cánh tay hoặc chân sạch sẽ: Hãy ưu tiên chăm sóc da và móng tay. Kiểm tra da trên cánh tay hoặc chân mỗi ngày, theo dõi các thay đổi hoặc phá vỡ trong da mà có thể dẫn đến nhiễm trùng. Không đi chân đất ngoài trời.

Cho đến nay vẫn chưa có phương pháp đặc hiệu để chữa phù bạch huyết. Điều trị chủ yếu là giảm sưng và kiểm soát các cơn đau.

Bệnh nhân cần thực hiện các bài tập để vận động cánh tay hoặc chân bị phù nhằm cải thiện sự lưu thông dịch bạch huyết trong vùng chi bệnh. Những bài tập này chỉ nên vừa sức đối với từng bệnh nhân, tránh sự gắng sức hoặc gây mệt mỏi.

Dùng phương pháp quấn băng quanh vùng chi bệnh để cho dịch bạch huyết chảy ngược lại phần chi lành để giảm sưng căng cho vùng chi bệnh. Kỹ thuật mát-xa cũng hay được sử dụng để làm tăng tốc độ lưu thông dịch bạch huyết giúp giảm sưng đau ở chi bệnh. Tuy nhiên, cần tránh xoa bóp nếu có một nhiễm khuẩn ở da.

Phương pháp dùng khí nén: bệnh nhân được mặc một áo chuyên dụng trên cánh tay hoặc chân bị bệnh nối với một máy bơm tạo áp lực ép chi bệnh nhằm đẩy dịch bạch huyết di chuyển khỏi vùng bệnh giúp giảm sưng đau. Tuy nhiên, biện pháp này không dùng cho người tăng huyết áp, tiểu đường, tê liệt, suy tim, đông máu hoặc nhiễm khuẩn cấp tính.

Các trường hợp phù bạch huyết trầm trọng có thể phải phẫu thuật cắt bỏ mô dư thừa trong cánh tay hoặc chân để giảm sưng nặng.