Mụn trứng cá

Trứng cá là một bệnh của nang lông tuyến bã được biểu hiện với nhiều hình thái tổn thương đa dạng như nhân, sẩn, mụn mủ, cục, nang trứng cá. Bệnh có thể để lại hậu quả sẹo lồi, sẹo lõm, sẹo quá phát. Bệnh xuất hiện nhiều nhất ở nam, nữ tuổi dậy thì cho đến 30 - 40 tuổi. Một số trường hợp trứng cá giảm dần nhưng còn rất nhiều bệnh nhân tiến triển dai dẳng, phát triển từng đợt. Bệnh trứng cá nếu không được điều trị kịp thời, phù hợp có thể để lại sẹo vĩnh viễn gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới chất lượng cuộc sống.

Nguyên nhân của bệnh trứng cá khá phức tạp, có liên quan tới nhiều yếu tố như nội tiết, tiêu hoá, đặc biệt là tuyến sinh dục… Vai trò của các tạp khuẩn trên da, trong đó tụ cầu, liên cầu và nhất là Corinebacterium cũng được đề cập đến. Các vi khuẩn này thường ở trong nang lông, có khả năng thuỷ phân chất bã thành acid béo, gây kích thích và viêm tổ chức nang lông.

Ngoài ra, trứng cá có thể do dị ứng một số thức ăn, thuốc (Bromua, corticosteroid, thuốc bôi goudron…) hoặc do tiếp xúc với một số hoá chất (Dầu, mỡ, nhựa đường…) hoặc do thiếu vitamin B2.

Mặc dù có nhiều nguyên nhân gây bệnh nhưng đại đa số các tác giả đều nêu ra 3 cơ chế chính gây nên trứng cá:

Sự tăng tiết bã nhờn

Sự hoạt động của tuyến bã có sự biến đổi liên quan với các hormone, đặc biệt là hormone sinh dục nam, trong đó Testosteron là hormone có hiệu lực chủ yếu ở da đối với tế bào tuyến bã. Testosterone có tác dụng kích thích sự phát triển và bài tiết chất bã, đồng thời làm giãn rộng và làm tăng thể tích tuyến bã, nhất là các tuyến bã ở mặt. Vì vậy, người ta coi trứng cá là một trong những dấu hiệu quan trọng nhất của tuổi thành niên khi cơ thể nam có sự tăng tiết Testosteron.

Sừng hoá cổ nang lông tuyến bã

Sự sản xuất quá mức các chất bã kết hợp với dầy sừng ở phễu nang lông gây nên hiện tượng ứ đọng chất bã. Nguyên nhân của sự dầy sừng này là do tác dụng kích thích của chất bã lên thành nang lông và sự thay đổi trong bản mẫu của quá trình sừng hoá trong lòng nang lông. Ngoài ra, một số yếu tố ngoại cảnh như nóng ẩm, khói bụi… hay các chất như sinh diêm, mỹ phẩm có nhiều chất béo tạo ra sự ứ đọng chất bã, làm bít tắc lỗ chân lông.

Vai trò của vi khuẩn trong nang lông

Trong nang lông có trực khuẩn Propionibacterium acnes (P. acnes) còn gọi là Corynebacterium acnes có tính chất đa dạng và kỵ khí. Ngoài các vi khuẩn trên người ta còn thấy một số nấm men Pityrosporum ovale ở một số nang tuyến bã.

Trực khuẩn P. acnes có khả năng phân huỷ lipid, giải phóng acid béo tự do gây viêm mạnh.

Chất bã bị ứ đọng tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn phát triển ở phần dưới cổ nang lông tuyến bã: P.acnes, P. Grannulosum, S. Blans, và nấm P. ovale. Những vi khuẩn này tiết ra men hyaluronidase, protease, lipase lecitinase có khả năng gây viêm và các yếu tố hoá ứng động bạch cầu. Các yếu tố hoá ứng động bạch cầu sẽ giải phóng hydrolase thấm vào thành và làm yếu thành nang lông gây viêm và vỡ cùng nhân trứng cá vào lớp trung bì, phản ứng viêm hình thành trứng cá sẩn, mụn mủ, cục và nang.

Thương tổn mụn trứng cá có thể chia thành 2 nhóm chính là mụn không viêm (mụn đầu trắng, mụn đầu đen) và mụn viêm (sẩn, mụn mủ, nang, nốt):

• Mụn đầu đen hình thành khi chất bã nhờn và tế bào chết làm tắc lỗ nang lông nhưng bề mặt da hở nên nhân mụn bị không khí oxy hóa tạo màu đen. Nhìn vào nang lông thấy màu đen nên gọi là mụn đầu đen hay 'nhân mở'.
• Mụn đầu trắng hình thành khi có quá nhiều chất dầu và tế bào chết gây bít tắc lỗ nang lông và không hở ra da, nên còn gọi là 'nhân đóng'.
• Vi khuẩn gây mụn thường trú trên da khi gặp điều kiện thuận lợi có chất bã nhờn sẽ 'sinh sôi nảy nở'. Vi khuẩn nhân lên trong nang lông bị bít tắc làm cho nang lông viêm nhiều với biểu hiện là mụn trở nên nóng, đỏ, sưng. Khi mụn viêm sâu đi xuống da sẽ hình thành nên các mụn nang, nốt. Đây là những mụn nặng nhất, gây đau đớn và khi lành để lại sẹo xấu.

Dựa vào những thương tổn này, người ta phân loại mụn trứng cá thành 3 mức độ nhẹ, nặng và trung bình. Mụn trứng cá nhẹ thương tổn là một vài mụn đầu trắng, mụn đầu đen. Mụn trứng cá trung bình, thương tổn gồm nhiều mụn đầu trắng, mụn đầu đen đồng thời có thêm sẩn, mụn mủ. Mụn trứng cá nặng thương tổn gồm nhiều mụn mủ, nang, nốt, sẹo.

Những vùng da hay bị mụn trứng cá là mặt, cổ, ngực, vai, phía trên cánh tay, lưng…

Để phòng ngừa khôngbị mắc bệnh mụn trứng cá hoặc nếu đã bịmụn trứng cá không làm cho nó phát triển thêm, bạn phải chăm sóc da đúngcách, kết hợp điều chỉnh ăn uống để loại bỏ môi trường cho vi khuẩn phát triển:

• Giữ vệ sinh cho da khô, sạch sẽ. Rửa mặt thường xuyên ít nhất là 4 lần trong ngày, rửa mặtđúng cách: dùng khăn rửa mặt vớt nước lên xoa nhẹ nhàng 3 đến 5 lần cho mặtsạch rồi lau khô. Tránh dùng sữa rửa mặt, nước muối, chanh… để rửa mặt làm mấtcân bằng môi trường vi khuẩn trên da.
• Không để tóc bẩn xõavào da mặt vì điểm tóc chạm vào da mặt sẽ gây kích ứng da, làm da dễ nổi mụn.Ngoài ra, tóc bẩn trao đổi chất giữa da đầu và môi trường không thôngthoáng làm bạn dễ bị stress, bức bí. Như vậy, sự trao đổi chất trên da mặt sẽphải nhiều hơn làm cho lượng dầu trên da mặt tăng lên.
• Không dùng tay đểnặn mụn, sờ thường xuyên lên mụn vì làm tổn thương thêm chỗ da xung quanh khiếnvi khuẩn gây mụn có điều kiện phát triển.
• Không nên dùng mỹ phẩm thường xuyên, các loại kem dưỡng da vì bản thân da của bạn đã tiết chất dầu đủ dưỡng, sử dụng chúng càng làm cho da của bạn nhiều nhờn khiến tình trạng viêm chân lông nặng hơn.
• Không thức quá khuya làm lượng trao đổi chất của cơ thể tăng lên, lượng dầu trên damặt, lưng, ngực… sẽ tiết ra nhiều, rất dễ gây viêm chân lông.
• Không tự ý uống bổsung vitamin E, A, dầu cá vì các vitamin này sẽ làm cơ thể tiết ra nhiều dầuhơn ở các lỗ chân lông, dễ gây viêm chân lông.
• Chú ý ăn uống vừaphải các vị cay như ớt, hạt tiêu, các thức ăn nhiều bơ, dầu, thức ăn nhiều chấtđạm, rượu để da giảm tiết chất dầu.
• Đối với phụ nữ nếu kinh nguyệt không đều cần phải điều trị để ổn định chu kỳ, nếu bị bệnh phụ khoa phải chữa khỏi, bởi sự rối loạn nội tiết của cơ thể sẽ làm cho lượng trao đổi chất trên những vùng da tiếtbã dầu nhiều hơn, dễ gây viêm chân lông.

Đối với mụn trứng cá nặng nếu như không biết chăm sóc và điều trị đúng cách thì có thể để lại sẹo xấu, gây ảnh hưởng đến tính thẩm mĩ. Do đó cần nắm rõ các yếu tố sau nhằm góp phần đem lại hiệu quả tối ưu trong việc giải quyết các trường hợp này.

Điều trị mụn trứng cá là một quá trình liên tục. Tất cả những điều trị mụn trứng cá cần làm là phải ngăn những đợt mụn mới. Những vết tích do mụn trứng cá gây ra cần phải được chữa lành và được cải thiện theo thời gian. Nếu mụn trứng cá không có cải thiện sau 2 - 3 tháng điều trị, cần phải thay đổi phác đồ khác theo chỉ định của bác sĩ da liễu.

Các loại thuốc thường dùng

• Thuốc thoa: Các loại kem, gel hay dung dịch bôi có chứa chất giống vitamin A, benzoyl peroxide hay kháng sinh nhằm hạn chế tắc nghẽn lỗ chân lông và sự phát triển của vi khuẩn. Những chế phẩm này có thể gây khô da và tróc vẩy. Bác sĩ da liễu sẽ cho bạn những lời khuyên về cách sử dụng thuốc an toàn và làm thế nào để hạn chế tác dụng phụ.

Lưu ý: Không dùng các loại kem trộn tự pha chế, các loại thuốc bôi có chứa chất corticoides như celestoderm, synalar, cortibion... vì sẽ làm tình trạng mụn nặng thêm sau thời gian ngắn thuyên giảm lúc đầu.

Nếu bạn dự định mang thai hay đang có thai hoặc cho con bú, nên thông báo cho bác sĩ trước khi bắt đầu dùng bất kỳ một thuốc trị mụn nào (kể cả thuốc bôi).

• Đường uống
• Kháng sinh: Những kháng sinh dùng bằng đường uống như: tetracycline, doxycycline, minocycline hay erythromycine thường được kê toa. Đối với mụn trứng cá nặng có thể dùng thêm sulfamethoxazol/trimethoprime hoặc dapsone.
• Thuốc viên ngừa thai: Thuốc viên ngừa thai có thể cải thiện đáng kể tình trạng mụn trứng cá và được dùng theo cách riêng trong điều trị mụn trứng cá. Điều quan trọng là cần phải biết những kháng sinh dùng bằng đường uống nào có thể làm giảm hiệu quả của thuốc ngừa thai uống. Vì thế, cần theo dõi một cách thận trọng tác dụng phụ khi dùng thuốc này.
• Tiêm corticosteroids có thể được sử dụng trong điều trị những mụn trứng cá nốt cục; cách này có thể giúp chúng biến mất nhanh hơn.

• Trong những trường hợp mụn trứng cá nặng không đáp ứng với điều trị, isotretinoin có thể được dùng. Những bệnh nhân dùng isotretinoin cần phải biết những tác dụng phụ của thuốc này. Theo dõi thường xuyên trong những lần tái khám là cần thiết. Khi đang dùng thuốc này không được có thai, vì thuốc có thể gây quái thai.

Tiểu phẫu

Can thiệp phẫu thuật đối với mụn trứng cá có thể được thực hiện bởi bác sĩ da liễu, nhằm loại bỏ mụn mủ, mụn bọc, mụn đầu đen hay đầu trắng.

Bào da vi phẫu có thể được dùng để loại bỏ những lớp trên cùng của da nhằm cải thiện những bất thường trên bề mặt da.

Lột da nhẹ bằng hóa chất như: salicylic acid hay glycolic acid sẽ giúp giảm tắc nghẽn lỗ chân lông, mở những mụn đầu đen và đầu trắng cũng như kích thích sự tạo da mới.