Hội chứng ruột kích thích

Hội chứng ruột kích thích là một bệnh tiêu hóa mãn tính vẫn chưa tìm được nguyên nhân. Những triệu chứng thường gặp bao gồm: Đau hay quặn bụng, chướng bụng và đầy hơi, ngoài ra còn kèm theo thay đổi thói quen đi đại tiện.

Tuy nhiên, hội chứng ruột kích thích không phải là một bệnh viêm ruột thật sự.

Hội chứng ruột kích thích không gây lây nhiễm, di truyền hoặc ung thư hóa. Tuy nhiên, nó thường xuyên làm ảnh hưởng đến những sinh hoạt thường ngày của bệnh nhân. 90% những người được phỏng vấn trong một cuộc điều tra trong nhóm những người đã kết hôn hoặc đang sống thử tiền hôn nhân cho biết hội chứng này gây khó khăn cho họ trong các mối quan hệ riêng tư và 45% cho biết nó gây khó khăn cho đời sống tình dục của họ.

Nguyên nhân

• Có giả thuyết cho rằng, đó là kết quả của sự tác động qua lại bất thường của nhu động ruột, sự thay đổi liên kết thần kinh giữa não và ống tiêu hóa. Những nhu động bất thường của ruột (quá nhanh hay quá chậm) xảy ra ở một số người bị hội chứng ruột kích thích.
• Hội chứng ruột kích thích cũng xuất hiện sau một giai đoạn viêm dạ dày - ruột.
• Người ta còn cho rằng hội chứng ruột kích thích gây ra bởi dị ứng với thức ăn hoặc nhạy cảm với thức ăn, tuy nhiên điều này vẫn chưa được chứng minh.
• Những triệu chứng của hội chứng ruột kích thích có thể xấu đi khi bị stress hoặc có kinh nguyệt, nhưng những yếu tố trên không là nguyên nhân dẫn đến hội chứng này.

Cơ chế sinh bệnh của hội chứng ruột kích thích

• Sự cảm thụ bất thường chức năng ống tiêu hóa: Tăng tính nhạy cảm, nội tạng dễ kích thích.
• Giảm khả năng chịu áp lực của khối thức ăn ở một số đoạn ruột.
• Rối loạn vận động của ruột, tăng nhu động ruột gây ỉa chảy, giảm nhu động ruột gây táo bón.

Hội chứng ruột kích thích tác động đến mỗi người theo những cách khác nhau. Triệu chứng xác định hội chứng ruột kích thích là khó chịu hoặc đau ở bụng.

Những triệu chứng sau cũng thường hay gặp:

• Đau quặn bụng và giảm đi sau mỗi nhu động ruột.
• Thay đổi chu kỳ tiêu chảy và táo bón.
• Thay đổi số lần đi đại tiện.
• Đầy hơi.
• Trực tràng chảy dịch nhầy.
• Chướng bụng.
• Đầy bụng.

Nếu người bệnh có những dấu hiệu và triệu chứng như: có máu trong phân hoặc trong nước tiểu, nôn ói, phân đen hoặc giống như hắc ín, đau hoặc tiêu chảy nặng, sụt cân, hãy đi khám bệnh ngay lập tức.

Ăn uống điều độ giúp ổn định bệnh

Trong quá trình điều chỉnh chế độ ăn nên để ý theo dõi các loại thức ăn mỗi ngày ảnh hưởng đến triệu chứng như thế nào. Có thể sử dụng nhật ký để ghi nhận mối liên quan giữa từng loại thức ăn và triệu chứng bệnh để trao đổi với bác sĩ khi khám chuyên khoa.

• Sữa là nguyên nhân thường gặp trong bệnh này - đặc biệt là ở nước ta tỉ lệ người không dung nạp đường lactose trong sữa chiếm tỉ lệ cao. Nếu nghi ngờ do sữa, nên giảm sử dụng sữa và các thực phẩm làm từ sữa hay có chứa sữa trong thành phần, có thể thay thế bằng lượng ít sữa chua. Nếu không thể uống sữa, người bệnh cần sử dụng thuốc bổ sung canxi để phòng chống loãng xương.
• Chế độ ăn nhiều rau sẽ cải thiện triệu chứng, đặc biệt là các đối tượng hay đi đại tiện phân cứng. Chất xơ giúp ruột giãn nhẹ giúp giảm co thắt tại ruột. Tuy nhiên, cần lưu ý chế độ ăn nhiều rau và trái cây đôi khi tạo cảm giác đầy bụng và xì hơi nhiều. Các triệu chứng này sẽ dần mất đi theo thời gian. Để giảm triệu chứng xì hơi, nên ăn chất xơ tăng dần qua mỗi ngày.
• Uống đủ nước cũng giúp giảm triệu chứng. Uống khoảng 6-8 ly nước, chia đều trong ngày, tuy nhiên hạn chế uống nước có gas. Ngoài ra, nên hạn chế nhai kẹo cao su và ăn quá nhanh (do nuốt nhiều hơi vào đường ruột), tránh uống rượu và cà phê. Không nên ăn quá no và hạn chế thức ăn giàu chất béo. Thay vào đó nên ăn vừa phải và ăn thêm bữa phụ nếu cần.

Hội chứng ruột kích thích là bệnh không nguy hiểm và không có nguy cơ chuyển sang ung thư dù khó có thể được chữa khỏi hoàn toàn, song nếu bệnh nhân biết điều tiết chế độ ăn và biết cách giữ thăng bằng tâm lý trong cuộc sống sẽ hạn chế được tối đa việc xuất hiện các triệu chứng của bệnh.

Tại nhà

Nhiều người bị hội chứng này đã tự thay đổi chế độ ăn trước khi gặp bác sĩ. Tránh những thức ăn hằng ngày tạm thời có thể giúp phân biệt được hội chứng ruột kích thích với những triệu chứng không dung nạp lactose vốn có những biểu hiện tương tự. Những bệnh nhân tránh ăn các thức ăn thường ngày nên tập luyện và xem xét vấn đề uống thêm viên canxi hỗ trợ.

Một số loại thức ăn, chẳng hạn như các loại rau thuộc họ cải (súp lơ, cải xanh, bắp cải) và những loại đậu có thể làm cho triệu chứng chướng bụng và đầy hơi nặng hơn.

Điều trị

Hầu hết những người bị hội chứng ruột kích thích chỉ đôi khi mới gặp triệu chứng. Một số người có thể có triệu chứng kéo dài và cần được kê đơn thuốc.

Cách điều trị phổ biến nhất của hội chứng ruột kích thích là thêm chất xơ vào bữa ăn. Theo mặt lý thuyết thì việc này sẽ làm giãn phần trong ống tiêu hóa nên giúp giảm khả năng ống tiêu hóa bị co thắt khi thức ăn đi qua. Chất xơ cũng làm cải thiện tần số nhu động ruột giúp làm giảm táo bón. Nên tăng lượng chất xơ một cách từ từ vì có thể ban đầu nó sẽ làm triệu chứng chướng bụng và đầy hơi tăng lên.

Stress có thể làm hội chứng ruột kích thích nặng hơn. Bác sĩ sẽ cho những lời khuyên để giảm stress. Thường xuyên ăn những bữa ăn cân bằng dinh dưỡng và tập luyện thể dục có thể làm giảm stress và những vấn đề liên quan đến hội chứng ruột kích thích.

Hút thuốc có thể làm hội chứng ruột kích thích nặng hơn.

Do nhiều bệnh nhân bị hội chứng ruột kích thích  có sự không dung nạp thức ăn, danh sách thức ăn hằng ngày có thể giúp xác định loại thức ăn nào làm hội chứng này nặng hơn.

Thuốc

• Thuốc chống co thắt, chẳng hạn như dicyclomine (Bemote, Bentyl, Di-Spaz) và hyoscyamine (Levsin, Levbid, NuLev), đôi khi được dùng để điều trị triệu chứng ruột kích thích. Thuốc giúp làm chậm hoạt động của ống tiêu hóa lại và giảm nguy cơ co thắt. Tuy nhiên, thuốc có một số tác dụng phụ nhưng không xuất hiện ở tất cả mọi người. Những biện pháp điều trị khác cũng có thể hiệu quả, tùy thuộc vào tình trạng và triệu chứng của bệnh nhân.
• Thuốc chống tiêu chảy như loperamide (Imodium), dược chất có chứa kaolin/pectin (Kaopectate), và diphenoxylate/atropine (Lomotil), đôi khi được dùng khi tiêu chảy là triệu chứng chính của hội chứng ruột kích thích. Không được dùng lâu dài nếu không hỏi ý kiến bác sĩ trước.
• Thuốc chống trầm cảm có thể rất hiệu quả ở liều thấp hơn liều thường được dùng để điều trị trầm cảm. Imipramine (Tofranil), amitriptyline (Elavil), nortriptyline (Pamelor) và desipramine (Norpramin) là một số thuốc thường được dùng để làm giảm bớt hội chứng ruột kích thích. Một số loại thuốc trầm cảm khác được kê đơn nhiều hơn khi trầm cảm và hội chứng ruột kích thích xuất hiện đồng thời.

Sau đây là những loại thuốc mới hơn thường được dùng cho những bệnh nhân không cải thiện triệu chứng đối với những cách điều trị trên:

• Tegaserod (Zelnorm) được dùng để điều trị ngắn hạn cho những phụ nữ bị hội chứng ruột kích thích nếu như táo bón là triệu chứng chính. Tegaserod kích thích nhu động ruột ở ống tiêu hóa làm giảm nguy cơ bị táo bón. Thuốc được dùng 2 lần mỗi ngày, 30 phút trước bữa ăn sáng và tối, trong vòng 4 - 6 tuần. Đối với những người có đáp ứng tốt với thuốc thì sẽ được xem xét điều trị thêm 4-6 tuần nữa. Cần phải liên lạc với bác sĩ ngay nếu triệu chứng đau bụng và tiêu chảy mới xuất hiện hoặc đột ngột xấu đi. Tính an toàn và hiệu quả trên nam giới của tegaserod vẫn chưa được nghiên cứu một cách thích đáng, do đó Cục Quản lý thuốc và thực phẩm Hoa Kỳ (FDA - Food and Drug Administration) không thông qua việc dùng loại thuốc này để điều trị hội chứng ruột kích thích trên nam giới.
• Alosetron (Lotronex) được dùng điều trị ngắn hạn cho những phụ nữ bị hội chứng ruột kích thích với triệu chứng nổi bật là tiêu chảy nặng, mạn tính và không đáp ứng điều trị với cách điều trị thông thường. Có chưa tới 5% số người bị hội chứng ruột kích thích bị ở thể nặng, và chỉ một phần trong số họ có triệu chứng tiêu chảy chiếm ưu thế. Alosetron bị loại ra khỏi thị trường Hoa Kỳ nhưng sau đó được giới thiệu lại với những hạn chế mới được thông qua bởi FDA vào ngày 7/6/2002. Thuốc bị giới hạn sử dụng do những tác dụng phụ trên hệ tiêu hóa nghiêm trọng và không dự đoán trước được (bao gồm cả một số trường hợp tử vong) được báo cáo sau khi được thông qua lần đầu tiên vào tháng 2/2000. Cũng như với tegaserod, tính an toàn và hiệu quả của alosetron vẫn chưa được nghiên cứu một cách thích đáng trên nam gới, do đó, FDA không thông qua việc dùng loại thuốc này để điều trị hội chứng ruột kích thích trên nam giới.