Dịch hạch

Thể thông thường điển hình (thể hạch tiên phát): Là thể phổ biến nhất.

• Nung bệnh
  Trung bình 2-5 ngày, ngắn nhất vài giờ, dài nhất 8-10 ngày. Không có biểu hiện lâm sàng.

• Thời kỳ khởi phát
  Bệnh khởi phát đột ngột ở người đang khoẻ mạnh tự nhiên cảm thấy mệt mỏi, khó chịu, nhức đầu, chóng mặt, đau khắp người, buồn nôn, sốt cao, thường có gai rét, hoặc rét run. Có bệnh nhân đau nhiều ở vùng sắp sưng hạch. Sau vài giờ hoặc 1-2 ngày bệnh chuyển sang giai đoạn toàn phát.

• Thời kỳ toàn phát
• Viêm hạch:
• Viêm hạch khu vực liên quan đến nơi bọ chét đốt, hầu hết vết bọ chét đốt đã lành, một số còn gặp nốt phòng nước mủ chứa đầy trực khuẩn dịch hạch.
• Vị trí hạch viêm phổ biến nhất là vùng đùi bẹn, vùng tam giác Scarpa (60-80%) rồi đến nách (14-20%), ở cổ, dưới hàm, dọc cơ ức đòn chũm (15-18%).
• Đặc điểm: Hạch sưng to, rất đau cả khi đi lại lẫn khi nằm nghỉ làm cho bệnh nhân luôn ở tư thế chống đỡ lại (co chân, co tay, nghẹo cổ...).
• Hạch lúc đầu chắc, nóng, to nhanh. Có thể cả 1 cụm hạch sưng tạo nên một khối lớn 5-8 cm. Da phủ trên hạch bị căng và xung huyết, tổ chức dưới da quanh hạch bị viêm phù nề do đó không sờ rõ bờ hạch. Khối hạch sưng to trong 6-9 ngày và tiến triển theo 3 hướng:
• Hạch viêm sẽ hoá mủ, tự vỡ, chảy dịch mủ và máu, chất hoại tử. Lỗ dò lâu liền, thành sẹo co rúm.
• Hạch trở thành xơ hoá thành 1 cục rắn chắc.
• Nếu được điều trị sớm, đúng phác đồ hạch sẽ thu nhỏ lại.
• Hội chứng nhiễm trùng nhiễm độc:
• Sốt cao liên tục hoặc dao động. Mức độ sốt có liên quan đến mức độ nặng nhẹ của bệnh. Mạch thường nhanh, thở nhanh.
• Nhức đầu, chóng mặt, mệt mỏi, buồn nôn. Nặng hơn: li bì hốt hoảng, mê sảng. Nước tiểu ít, sẫm màu. Phân có thể lỏng...
• Da niêm mạc xung huyết, mặt đỏ, mắt đỏ. Môi khô, lưỡi bẩn, trắng - nặng: có xuất huyết dưới da, niêm mạc.

Thể nhiễm khuẩn huyết: chiếm 1-2%.

• Thể nhiễm khuẩn huyết tiên phát
  Bệnh khởi phát đột ngột, rất cấp tính ngay trong lúc hạch ngoại vi chưa sưng: Tình trạng nhiễm trùng nhiễm độc rất nặng: sốt cao 40-41 độ C, nhiều cơn rét run. Bệnh nhân kích động, cuồng sảng hoặc li bì. Nôn nhiều, ỉa lỏng, bụng chướng, có rối loạn về tim mạch và hô hấp. Xuất huyết da, niêm mạc, phủ tạng - còn gọi là ‘Dịch hạch đen’.XN: BC tăng rất cao 20-40.000, chiếm 80-90%, tuy vậy có trường hợp bạch cầu giảm nhiều < 1000/mm3. Dự trữ kiềm giảm có hiện tượng đông máu nội mạch rải rác.Tử vong cao, chết nhanh trong 1-2 ngày đầu là ‘Dịch hạch tối cấp’.

• Thể nhiễm khuẩn huyết thứ phát
  Thường xuất hiện sau thể hạch, thể phổi tiên phát không được điều trị, khi bệnh nhân đã giảm sức đề kháng. Bệnh thường nặng, diễn biến cấp tính nhưng thường ít rầm rộ hơn so với thể tiên phát.

Thể phổi

• Thể phổi tiên phát
  Nung bệnh rất ngắn, chỉ vài giờ. Khởi phát, rất đột ngột, sốt cao 40-41 độ C kèm rét run. Mạch nhanh, huyết áp giảm. Bệnh nhân thấy mệt mỏi, nhức đầu, khó chịu ngày càng tăng. Chưa có triệu chứng về hô hấp. Chỉ sau vài giờ đến 1 ngày vào giai đoạn toàn phát với các triệu chứng toàn thân nhiễm khuẩn nhiễm độc nặng lên. Các triệu chứng về hô hấp rõ: Tức ngực, khó thở, thở nhanh nông, ho có đờm lúc đầu trong về sau ho nhiều ra máu màu hồng soi có nhiều vi khuẩn. Triệu chứng thực thể ngược lại nghèo nàn, ít khi nghe được ran bệnh lý. X quang: hình ảnh viêm phổi hoặc nhiều bóng mờ rải rác. Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh tiến triển nhanh chóng thành phù phổi cấp, khó thở tăng, rối loạn tim mạch nặng nề. Tử vong nhanh trong 1-2 ngày.

• Thể phổi thứ phát
  Thường gặp hơn thể phổi tiên phát. Xuất hiện sau các thể khác (thể hạch, thể nhiễm khuẩn huyết) không được phát hiện và điều trị kịp thời. Tiên lượng thường nặng.

Thể da

Tại vùng vi khuẩn xâm nhập, phát triển thành nốt dát, sau thành mụn nước rồi mụn mủ lẫn máu (đôi khi màu đen), ấn vào rất đau. Xung quanh mụn mủ là tổ chức da xung huyết, thâm nhiễm nổi gờ cao lên khỏi nền da lành. Sau đó mụn vỡ tạo thành vết loét, đáy vết loét là nền thâm nhiễm màu vàng, mặt vết loét phủ vẩy đen (giống bệnh than). Vết loét lâu liền và lâu thành sẹo.

Thể khác: Hiếm gặp.

• Thể viêm màng não.
• Thể tiêu hoá.
• Thể niêm mạc.

• Đảm bảo thực phẩm ăn, uốngphải được che, đậy an toàn..., tránh để chuột, tiếp xúc.
• Thường xuyên vệ sinh môitrường, bố trí và sắp xếp vị trí cũng như cấu trúc nhà ở và kho tàng hợp lýtránh chuột chui rúc và làm tổ.
• Thực hiện các biện pháp diệtchuột, bọ chét, phá huỷ nơi sinh sản của chuột.
• Khi thấy nhiều chuột chết bấtthường phải khai báo ngay cho cơ quan y tế nơi gần nhất; không diệt chuột và bọchét khi đang xảy ra dịch ở chuột và ở người.
• Khi có các biểu hiện nghidịch hạch ( sốt, nổi hạch…) phải đến cơ sở y tế để khám, tư vấn và điều trị kịpthời.
• Ở những địa phương có dịchhạch lưu hành và những vùng có nguy cơ phải thường xuyên theo dõi kết quả giámsát dịch tễ học dịch hạch để chủ động phòng chống bệnh dịch.
• Phối hợp với các lực lượngchức năng tại khu vực cửa khẩu kiểm tra, giám sát chặt chẽ phương tiện vậnchuyển, hàng hóa, động vật nhập khẩu vào nước ta.

• Nguyên tắc điều trị
• Tất cả bệnh nhân phải được vào viện điều trị, cách ly tại chỗ theo chế độ bệnh ‘tối nguy hiểm’ (quarantine).
• Điều trị diệt mầm bệnh.
• Điều trị theo cơ chế bệnh sinh.

Bệnh phổ biến